Wij dromen van een duurzame woning voor iedereen. En ruim 130 andere duurzaamheidspioniers delen die droom. Van beleidsadviseurs tot projectontwikkelaars. En van energieloketten tot woningcorporaties. Op 16 november 2023 gingen we samen op pad langs de obstakels én mogelijke oplossingen voor het opzetten van de ideale bewonersreis naar aardgasvrij. Dat deden we in Electron MotMot gallery: dé voormalige electrofabriek van Breda. Het bruiste dus letterlijk en figuurlijk van de energie.

Informele samenwerking is de sleutel tot succes

Dagvoorzitter en adviseur duurzame samenleving Ruud Schuurs trapte de dag af en heette iedereen van harte welkom. Daarna gaf hij projectleider Jurgen Roovers het woord. Jurgen gaf antwoord op de vraag waarom Energie A16 zo’n succesvol project is. “We hebben veel voor elkaar gekregen via een informele samenwerking en persoonlijk contact met omwonenden. We zien de windmolens als middel om de energietransitie te versnellen. Dat is uniek in Nederland.” Martijn Messing, betrokken vanaf het eerste uur, nam het stokje van hem over. Hij vertelde over de zeven obstakels die in de weg staan voor het bereiken van een eerlijke energietransitie. Zo zijn o.a. gemeenten onvoldoende ingericht op de integrale opgave, wordt er te veel gewerkt vanuit aanbod en kost het veel tijd om huishoudens goed te kunnen begeleiden. “Als we die obstakels oplossen kunnen we alleen al langs de A16 35.000 huishoudens verduurzamen met geld uit windmolens.”

Je bent er niet met een energieloket, subsidie en een flyer

Maar hoe zorg je dat die 35.000 huishoudens mee gaan doen? Op naar de kern van de middag: de ideale bewonersreis in de praktijk. “Het organiseren van een bewonersreis kost veel tijd en geld, tot wel 20 uur per woning. Maar als je niks doet, kost het op termijn alleen maar meer”, betoogde duurzaamheidsontwikkelaar Derk Hueting. De belangrijkste les die hij geleerd heeft, is dat mensen behoefte hebben aan een ‘bondgenoot’: een deskundig, onafhankelijk persoon die gedurende het hele traject ondersteuning biedt. Waar het volgens hem nu vaak vastloopt, is het feit dat er niet wordt doorgepakt. “Gemeenten denken nog te vaak dat ze er zijn als ze een energieloket hebben ingericht, een subsidieprogramma hebben opengesteld en een flyer hebben verspreid. Maar dat is slechts het begin.” Menno Schreuders van de gemeente Moerdijk reageerde: “Wij merken dat de energietransitie een lastig begrip is voor bewoners. Zij weten ook niet waar te beginnen. En wij zijn met losse onderdelen bezig. Het is fijn dat we vandaag praten over hoe we een volledige bewonersreis kunnen opzetten.” Lotte Verstraten van de gemeente Zundert beaamde: “Je moet gewoon beginnen. Het gesprek aangaan en gaan oefenen.”

In vogelvlucht langs de bewonersreis

Onder leiding van een reisleider namen de deelnemers een bezoekje aan zes verschillende minisessies. Iedere minisessie stond in het teken van een stap uit de bewonersreis: (1) inzicht leidt tot actie, (2) basis op orde, (3) plan voor de woning, (4) financieel maatwerk, (5) soortenmanagementplan en (6) match met het energiesysteem. Bij iedere minisessie gaf een expert uitleg en praktische voorbeelden. “Er zijn nog veel obstakels waar we overheen moeten springen. Fijn dat we met deze inzichten en tips het financiële plaatje voor iedereen kloppend kunnen maken. Ook voor mensen met een kleine portemonnee”, was de reactie van één van de deelnemers.

Voor ieder probleem een oplossing

Na de reis langs de zes verschillende minisessies en een gezamenlijke reflectie, nam Martijn terug het woord. Waar hij aan het begin van de dag vertelde over de zeven te overwinnen obstakels, gaf hij nu bij ieder obstakel een mogelijke oplossingsrichting. “Hiermee doen we een oproep aan iedereen die er invloed op kan uitoefenen: ruim deze struikelblokken uit de weg.” Kees Vendrik, voorzitter van het Nationaal Klimaatplatform, nam deze opmerking erg letterlijk. Hij ontving als eerste de poster met een illustratie van alle stappen uit de bewonersreis, inclusief een hamer om de obstakels plat te slaan. “Ik zie dat er in Brabant veel van onderop gewerkt wordt. En dat is hartstikke nodig, want je hebt beweging nodig op dit thema. Ik vrees dat het systeem een keer ‘nee’ gaat zeggen tegen de leefwereld. En dan heb je mensen en bedrijven nodig die het verschil kunnen maken. Ik pleit daarom voor een nationaal programma voor maatschappelijk initiatief.”

De wethouders van de vier gemeenten waar de windmolens langs de A16 staan sloten af. Ralph Bogers (gemeente Zundert) gaf aan dat het lastig is om bewoners te bereiken. “Het is als gemeente lastig om het vertrouwen te winnen. Daarom stimuleren we dat onze inwoners zelf hun (succes)verhaal vertellen.” Ook Jürgen Vissers (gemeente Drimmelen) merkt dat inwoners nog niet in de actiestand schieten. “Mensen voelen niet per se urgentie. Het zou mooi zijn als je kunt zeggen, over x jaar is er geen aardgas meer, bijvoorbeeld over 8 jaar ofzo. Dan komt er pas echt een stok achter de deur. Met de windmolens in onze gemeente, zitten wij op een pot met goud. Als het ons niet lukt om onze gemeenten te verduurzamen, lukt het geen één gemeente.”

Zelf aan de slag? Bekijk de toolbox en download de poster

Gemeenten staan voor een grote opgave als het gaat om het aardgasvrij maken van woningen. Alle lessen, kennis en tips uit de ideale bewonersreis naar aardgasvrij zijn samengevat in een toolbox op de Energiewerkplaats Brabant. Wat kun je daar precies vinden?

• De wegwijzer: waar krijgen bewoners mee te maken bij verduurzaming? En welke ‘reis’ moeten zij doormaken? Wat ons betreft zijn er zeven stappen om woningen aardgasvrij te maken. Die stappen hebben we vertaald naar een ‘Bewonersreis’. In deze wegwijzer leggen we die bewonersreis uit en krijg je praktische tips voor het organiseren hiervan.
• Een toolbox: heb je de zeven stappen gelezen in de wegwijzer? En lijkt het je wat om hiermee aan de slag te gaan? In de toolbox vind je alle benodigde informatie om de bewonersreis te organiseren. Denk aan een voorbeeld-bewonersbrief, een checklist voor het inventariseren van woningen en feedbackformulieren voor het ophalen van ervaringen.
• Het reisverslag: hoe is dit project tot stand gekomen en wat hebben we in dit project precies gedaan? In het reisverslag vind je een samenvatting van het proces. Hierin benoemen we ook de zeven obstakels die wij tegenkwamen en geven we ideeën om die op te lossen.